WAŻNIEJSZE DEFINICJE, POJĘCIA SPISOWE I ZASADY SPISYWANIA

KATEGORIE LUDNOŚCI

Na podstawie wyników spisu ludności i mieszkań z 2002 r. (NSP`2002) zostały wyodrębnione trzy podstawowe kategorie ludności:

• ludność stała (stale zamieszkała),
• ludność faktycznie zamieszkała,
• rezydenci (ludność rezydująca).

We wszystkich tablicach tej publikacji informacje dotyczą kategorii ludności faktycznie zamieszkałej - dalej określanej jako ludność.

LUDNOŚĆ STAŁA (STALE ZAMIESZKAŁA)

Kategoria obejmuje osoby mieszkające stale (z reguły zameldowane na pobyt stały) oraz:

• obecne w czasie spisu, a dokładnie w momencie krytycznym spisu,
• nieobecne w momencie spisu, bez względu na miejsce przebywania i czas trwania tej nieobecności.

LUDNOŚĆ FAKTYCZNIE ZAMIESZKAŁA

Kategoria obejmuje następujące grupy osób:

1. Mieszkające stale, które:

   - były obecne w momencie spisu,
   - były nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące,
   - były nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z
   następujących powodów:
   
   -odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym oraz uczestniczenia w misjach
   wojskowych,
   -przebywania w zakładzie karnym lub śledczym,
   -pobytu za granicą.

2. Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki.

Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas faktyczny, a nie zamierzony. Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się).

REZYDENCI (LUDNOŚĆ REZYDUJĄCA) - nowa kategoria ludności

Do rezydentów zalicza się:

• stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania przez okres co najmniej 12 miesięcy – bez względu na ich miejsce przebywania (w kraju czy za granicą),

• osoby przebywające czasowo przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy.

Jako kryterium przemieszczania się ludności przy wyodrębnianiu tej kategorii przyjmuje się: naukę, pracę, warunki rodzinne i mieszkaniowe, leczenie i rehabilitację, pobyt w domu opieki. Oznacza to, że osoby odbywające zasadniczą służbę wojskową (w systemie skoszarowanym) lub przebywające w zakładach karnych czy aresztach – bez względu na czas nieobecności – są zaliczane do rezydentów miejscowości, w których zamieszkiwali przed jej „przymusowym” opuszczeniem.

WIEK

Wiek osób – określony liczbą lat ukończonych – ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 r.).

W tablicach – obok grup wieku (pięcioletnich lub innych) wprowadzono również ekonomiczne grupy ludności:

W publikacji prezentowana jest również tablica dla mediany wieku użytkownika indywidualnych gospodarstw rolnych (działek rolnych). Mediana wieku wskazuje wiek graniczny, jakiego nie osiągnęła jeszcze połowa zbiorowości, zaś druga połowa zbiorowości już ten wiek przekroczyła.

STAN CYWILNY

W spisie ludności 2002 po raz pierwszy badany był (zgodnie z rekomendacjami międzynarodowy- mi) stan cywilny prawny osób – zdefiniowany jako stan cywilny według obowiązującego w danym kraju prawa.

Dla każdej osoby w wieku 15 lat i więcej ustalono stan cywilny prawny według następujących kategorii:

-kawaler/panna,
-żonaty/zamężna,
-wdowiec/wdowa,
-rozwiedziony/rozwiedziona,
-separowany/separowana (separacja prawna została w Polsce wprowadzona w końcu 1999 r.).

Dla pełniejszej charakterystyki sytuacji rodzinnej osoby o statusie prawnym zamężna/żonaty podzielono na:

• pozostające w związku małżeńskim – niezależnie od tego, czy współmałżonkowie zostali spisani razem czy też oddzielnie (np.nieobecność spowodowana była nauką, pracą, brakiem własnego mieszkania),

• niepozostające w związku małżeńskim – osoby, które decyzją jednego lub obojga małżonków nie tworzyły
  wspólnoty małżeńskiej, ale rozpad ich związku nie został usankcjonowany decyzją sądu, tzn. osoby te nie miały sądowego orzeczenia rozwodu czy też separacji.

POZIOM WYKSZTAŁCENIA

Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej.

Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 r., poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej.

KLASYFIKACJA POZIOMÓW WYKSZTAŁCENIA

1. Wykształcenie wyższe

• ze stopniem naukowym co najmniej doktora – jest to wykształcenie wyższe z tytułem naukowym profesora,
  doktora habilitowanego, doktora,

• z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym – jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem magistra,
  magistra inżyniera, lekarza lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie
  programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości „matury”,

• z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty – jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości „matury”.

2. Policealne

• z maturą (pomaturalne) – jest to wykształcenie średnie zawodowe realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem egzaminu dojrzałości „matury”. Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe na poziomie technika,

• bez matury – jest to wykształcenie zawodowe na poziomie średnim lub zasadniczym realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa ukończenia szkoły. Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe.

3. Średnie

• ogólnokształcące z maturą – jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły
  ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości „maturą”. Osiągnięcie tego poziomu
  wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole pomaturalnej lub na studiach wyższych,

• zawodowe z maturą – jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości „maturą”. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie na studiach wyższych lub w szkole pomaturalnej,

• ogólnokształcące bez matury – jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia liceum ogólno- kształcącego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenia w szkole policealnej, niewymagającej posiadania „matury”,

• zawodowe bez matury – jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia szkoły. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole policealnej.

4. Zasadnicze zawodowe

Jest to wykształcenie ogólne i zasadnicze zawodowe, zdobyte w ramach szkoły zasadniczej lub rolniczej, szkoły (zespołu) przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomie szkoły zasadniczej. Świadectwo ukończenia szkoły zasadniczej jest dowodem posiadania tytułu robotnika wykwalifikowanego. Po ukończeniu tego poziomu wykształcenia można ubiegać się o przyjęcie do średniej szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej, organizowanej na podbudowie programowej szkoły zasadniczej.

5. Podstawowe ukończone

Jest to wykształcenie podstawowe osiągnięte po ukończeniu liczby lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej, szkoły (klas) przysposabiających do pracy zawodowej (w zakresie VI, VII, VIII klasy szkoły podstawowej) oraz po ukończeniu szkoły artystycznej I stopnia realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej.

6. Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego

Obejmuje osoby, które nie ukończyły lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej lub nigdy się nie uczyły.

Należy również zaznaczyć, że dane spisu 2002 – ze względu na termin jego przeprowadzenia (maj 2002 r.) – nie w pełni obrazują sytuację. W momencie przeprowadzania spisu uczniowie ostatnich klas, we wszystkich typach szkół, nie posiadali jeszcze świadectwa ukończenia szkoły, tym samym został im określony niższy poziom wykształcenia. Dane spisowe dotyczą zatem raczej sytuacji z początku roku szkolnego (lub z końca roku kalendarzowego 2001).

GOSPODARSTWA DOMOWE

Osoby mieszkające w mieszkaniach lub zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami (np. strych, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe.

Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Jeżeli któraś z osób mieszkających razem utrzymuje się oddzielnie, osoba ta tworzy oddzielne jednoosobowe gospodarstwo domowe.

W spisywanym pomieszczeniu mogło mieszkać jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych. W każdym gospodarstwie domowym wyodrębniano „głowę” gospodarstwa, wobec której ustalano stosunek pokrewieństwa (powinowactwa) wszystkich pozostałych członków gospodarstwa domowego. Głową gospodarstwa domowego w rozumieniu spisu jest ta osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu gospodarstwu domowemu. Jeżeli dwie lub więcej osób dostarczały środków utrzymania w jednakowym stopniu, za głowę gospodarstwa domowego uznano tę osobę, która tymi środkami rozporządza.

AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI

W spisie zastosowano definicje aktywności ekonomicznej zalecane przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ i Urząd Statystyczny Unii Europejskiej (Eurostat). Zgodnie z tymi zaleceniami przedmiotem badania była bieżąca aktywność ekonomiczna, oznaczająca aktywność lub bierność zawodową w okresie badanego tygodnia.

Ludność aktywna zawodowo (inaczej mówiąc siła robocza) obejmuje wszystkie osoby uznane za pracujące lub bezrobotne zgodnie z definicjami podanymi poniżej.

Współczynnik aktywności zawodowej jest to udział osób aktywnych zawodowo w liczbie ludności ogółem oraz danej grupy (wyróżnianej np. ze względu na płeć, miejsce zamieszkania, wiek lub poziom wykształcenia).

Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia:

Do pracujących - zgodnie z międzynarodowymi standardami - zaliczani byli również uczniowie, z którymi zakłady pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeżeli otrzymywali wynagrodzenie.

Wskaźnik zatrudnienia jest to udział osób pracujących w liczbie ludności ogółem oraz danej grupy. Klasyfikacja statusu zatrudnienia oparta została na International Classification of Status in Employment (ICSE) i wyróżnia następujące kategorie pracujących:

• pracownik najemny – osoba zatrudniona na podstawie stosunku pracy w przedsiębiorstwie publicznym lub u pracodawcy prywatnego; do tej kategorii zaliczono również osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, osoby wykonujące pracę nakładczą, duchownych, a także uczniów, zatrudnionych na podstawie umowy o naukę zawodu lub przyuczenie do pracy, jeżeli otrzymywali wynagrodzenie,

• pracodawca – osoba, która prowadzi własną działalność gospodarczą i zatrudnia co najmniej jedne- go pracownika najemnego,

• pracujący na własny rachunek – osoba, która prowadzi własną działalność gospodarczą i nie zatrudnia pracowników; do tej kategorii zaliczono również agentów (we wszystkich rodzajach agencji) oraz członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych,

• pomagający członek rodziny – osoba, która bez umownego wynagrodzenia pomaga w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej.

W kategorii pracowników najemnych wyróżniono osoby pracujące w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy:

• pracownicy najemni pełnozatrudnieni - to osoby, które pracują w pełnym wymiarze godzin pracy obowiązującym w danej jednostce, na danym stanowisku pracy lub w danym zawodzie; do pracowników pełnozatrudnionych zalicza się również osoby, które zgodnie z obowiązującymi przepisami pracują w skróconym czasie pracy, osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, wyboru lub wykonujących pracę nakładczą, jeżeli przepracowali w badanym tygodniu co najmniej 36 godzin,

• pracownicy najemni niepełnozatrudnieni - to osoby, które zgodnie z zawartą umową pracują w niepełnym wymiarze godzin pracy obowiązującym w danym zakładzie pracy, na danym stanowisku lub w danym zawodzie.

Informacje o zawodach wykonywanych przez pracujących w głównym miejscu pracy prezentowane są w układzie Klasyfikacji Zawodów i Specjalności opracowanej w 1995 roku przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych na podstawie ,,Międzynarodowej Klasyfikacji Zawodów ISCO-1988” (,,International Standard Classification of Occupations ISCO-1988”), zalecanej do stosowania przez Międzynarodową Organizację Pracy.

Dane o miejscu pracy osób pracujących prezentowane są w układzie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). PKD została opracowana na podstawie wydawnictwa Urzędu Statystycznego Wspólnot Europejskich EUROSTAT - ,,Nomenclature des Activites de Communate Europeenne - NACE rev. 1”

Pracujący mogą należeć do jednego z trzech sektorów ekonomicznych, na które składają się określone sekcje PKD:

Praca główna - dla osób, które wykonują więcej niż jedną pracę, oznacza taką, która zwykle zajmu je najwięcej czasu. Jeżeli dwie (lub więcej) prace zajmują taką samą ilość czasu, pracą główną jest ta, która przynosi wyższy dochód.

Praca dodatkowa oznacza tę, która zajmuje zwykle najwięcej czasu spośród innych prac, poza pracą główną. Jeżeli prace dodatkowe zajmują taką samą ilość czasu, wybrano tę, która przynosi wyższy dochód.

Bezrobotni – to osoby w wieku 15 -74 lata, które spełniały jednocześnie trzy warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,

• aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę,

• były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.

Do bezrobotnych zostały zaliczone także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie.

Stopa bezrobocia jest to udział osób bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo ogółem oraz danej grupy.

Ludność bierną zawodowo (tzn. pozostającą poza siłą roboczą), stanowią osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w bada- nym tygodniu:

• nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały,

• nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia w tygodniu badanym i następnym.

W spisie ludności 1988 do czynnych zawodowo zaliczano:

• osoby pracujące, dla których praca była głównym źródłem utrzymania oraz

• osoby posiadające główne niezarobkowe źródło i jednocześnie pracujące (praca stanowiła dla nich dodatkowe źródło utrzymania).

Jako biernych zawodowo traktowano osoby posiadające wyłącznie własne niezarobkowe źródło utrzymania oraz wszystkie osoby pozostające na utrzymaniu.

UWAGI DO TABLIC

Dla potrzeb porównań i oceny zmian w rozwoju ludności wyniki spisów ludności i mieszkań z poprzednich lat zostały przeliczone zgodnie z podziałem terytorialnym obowiązującym w dniu 1 stycznia 1999 r.

Z uwagi na elektroniczną technikę zaokrągleń, w niektórych przypadkach sumy składników mogą różnić się od podanych wielkości „ogółem”. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym. Tablice i wykresy (jeśli nie zaznaczono inaczej) zawierają dane według stanu w dniu 20 maja 2002 r. W publikacji zastosowano skróty nazw niektórych poziomów klasyfikacyjnych; skrócone nazwy zostały oznaczone w tablicach znakiem „∆”. Zestawienie zastosowanych skrótów i pełnych nazw podaje się poniżej:

ZNAKI UMOWNE: